TRUNG DUNG TÂN KHẢO: CHƯƠNG 23. PHƯƠNG PHÁP TU THÂN ĐỂ TIẾN TỚI THÁNH HIỀN

第 二 十 三 章

其 次 致 曲. 曲 能 友 誠. 誠 則 形. 形 則 著. 著則 明. 明 則 動. 動 則 變. 變 則 化. 唯 天 下 至 誠 為 能 化.

PHIÊN ÂM

Kỳ thứ trí khúc. Khúc năng hữu thành. Thành tắc hình; hình tắc trứ; trứ tắc minh; minh tắc động; động tắc biến; biến tắc hóa. Duy thiên hạ chí thành vi năng hóa.[1]

CHÚ THÍCH

- Khúc 曲: (1) Nhỏ, vụn vặt,[2] (2) Cong queo, vạy vò.[3] - Trí khúc 致 曲: (1) Chất chứa những cái lẻ loi để làm cho đầy đủ (Ph. Khoang), (2) Cố làm cho tâm tính còn khiếm khuyết trở nên hoàn hảo (Couvreur), (3) Phát triển thiện đoan (Legge).

DỊCH CHƯƠNG 23

Phương pháp tu thân để tiến tới thánh hiền

Hai là bao chếch mác liệu san cho bằng phẳng,

Bao cong queo cố uốn nắn lại cho ngay.

Rồi cũng nên trọn hảo kém chi ai,

Sự trọn hảo sẽ hiện ra ngoài hình sắc.

Sẽ sáng lên như trăng sao vằng vặc,

Sẽ huy hoàng và sẽ tác động ngay.

Tác động rồi sẽ cảm hóa liền tay.

Đã cảm hóa sẽ đổi thay thiên hạ,

Duy bậc chí thành mới có tài cảm hóa.[4]

BÌNH LUẬN

Chương trên đã nói về thiên đạo, thánh đạo, chương này nói về nhân đạo.

1. Kỳ thứ trí khúc

Dương Qui Sơn bình: «Tận tính là hoàn thiện, trí khúc là trở nên hoàn thiện. Học vấn, suy tư, biện luận, thực hành là trí khúc vậy.» [5]

Chữ trí khúc thật là khó cắt nghĩa. Các nhà bình luận mỗi người một cách.

Couvreur dịch trí khúc là ‘perfectionner une nature défectueuse’ (tu sửa tính tình còn khiếm khuyết cho nên hoàn thiện).

Legge dịch ‘kỳ thứ trí khúc’ là ‘next to the above is he who cultivates to the utmost the shoots of goodness in him’ (tiếp đến là kẻ phát huy đến cùng cực những thiện đoan trong người họ).[6]

Cụ Phan Bội Châu viết: «Khúc là một việc lẻ loi mà chưa được hoàn thành... Nhưng vì công phu trí khúc mà cũng hay đầy đủ được phân lượng của thành.» [7]

Tiên nho như Trình Tử, Dương Qui Sơn, v.v. cho rằng trí khúc là phát huy đến cùng cực những đức tính mình được bẩm thụ nhiều hơn, xong rồi dần dà phát huy các thiện đoan khác để cuối cùng tiến tới hoàn thiện.[8]

Các ngài cho rằng: Thiện đoan nơi con người phát sinh không đồng đều nhau. Tùy theo sự bẩm thụ dày mỏng mà thiên về nhân, về nghĩa, về hiếu, về đễ, v.v. không đồng đều nhau. Nếu nhân khí nhiều, nhân sẽ phát triển nhiều hơn, mà nghĩa sẽ kém hơn. Nếu nghĩa khí nhiều, nghĩa sẽ phát triển nhiều hơn, mà nhân sẽ kém hơn. Cứ tùy theo sự phát triển thiên thắng về phía nào mà cố gắng phát huy phía ấy cho đến cùng cực.

Ví dụ: Nhân thiên thắng thì phát huy đức nhân đến cùng cực, rồi lại quay sang nghĩa, sang trí, mà phát huy đến cùng cực, cứ thế... Như vậy, thì mỏng sẽ thành dày, khác biệt sẽ thành giống nhau. Nhân sẽ dày mà nghĩa cũng không mỏng. Như vậy sẽ quán thông được toàn thể.[9]

Ta cũng có thể nương theo nghĩa chữ khúc là ‘cong queo’ mà dịch chữ trí khúc là ‘uốn nắn lại những gì cong queo, sửa sang lại những gì chếch mác, để trở nên hoàn thiện.’

Cắt nghĩa cách này có cái lợi là sẽ tìm ra được những âm hưởng tương tự trong Đạo Đức Kinh của Lão giáo và Thánh kinh Công giáo.

Chương 22 của Đạo Đức Kinh viết: «Khúc tắc toàn, uổng tắc trực, trật tắc doanh, tệ tắc tân.» 曲 則 全, 枉 則 直, 窪 則 盈, 敝 則 新 .

Tạm dịch:

Bao dang dở, làm cho tươm tất,

Bao cong queo, hãy bắt cho ngay.

Hãy san chỗ trũng cho đầy,

Cũ càng đổi mới, mới ngay tức thì.

Isaie (40, 3-4) viết:

«Vì Yahvé, hãy mở đường trong sa mạc,

Hãy chỉnh trang đạo lộ chốn hoang vu.

Lấp thung lũng, bạt đồi núi hoang vu,

Biến vực thẳm cho trở thành đồng nội.»

1. Thành tắc hình, hình tắc trứ, trứ tắc minh

Đã hoàn thiện bên trong, tự nhiên sẽ nhuận sắc đến thân thể, phóng phát quang huy ra bên ngoài, hiển hiện ra ngôn từ cử chỉ, phát lộ thành văn chương sự nghiệp, v.v.

Đó là định luật ‘Thành ư trung, hình ư ngoại’ đã được đề cập trong sách Đại Học (ch.6). Tứ Thư Ngũ Kinh thường đề cập định luật này.

Dịch Kinh viết nơi quẻ Khôn: «Quân tử hoàng trung thông lý, chính vị cư thể. Mỹ tại kỳ trung, nhi sướng ư tứ chi, phát ư sự nghiệp.»

Người Nhân thông lý Trung hoàng,

Vào nơi chính vị mà an thân mình.

Đẹp từ tâm khảm xuất sinh,

Tứ chi sảng khoái, công trình hiển dương.

Chương 6 của Đại Học viết: «Phú nhuận ốc, đức nhuận thân, tâm quảng, thể bàn.»

Giàu thời nhà cửa khang trang,

Đức thời thân thể an khang rạng ngời.

Lòng mà khinh khoát thảnh thơi,

Rồi ra sẽ thấy hình hài tốt tươi.

Mạnh Tử viết: «Cái bản tính của người quân tử có đủ những đức nhân, nghĩa, lễ, trí. Những đức căn cứ nơi tâm, nhưng khi phát sinh ra thì hiện một cách rõ ràng nơi mặt, chiếu nơi lưng, phơi bày nơi tay chân. Chẳng đợi dùng lời nói mà giải bày, chân tay người quân tử có đủ khí tượng về nhân, nghĩa, lễ, trí vậy.» [10]

Ông còn nói: «Người quân tử lập chí ở đạo, nếu chưa thấy phát huy được đạo ra bên ngoài thì chưa đạt đạo.» [11]

Trình Tử bình rằng: «Quân tử giữ đạo mà chưa nhuận trạch được thân thể, chưa phóng phát được quang huy ra bên ngoài, là chưa đạt đạo. Dịch viết: Đẹp bên trong, thân thể sẽ sảng khoái, thế là thành chương vậy.» [12]

Nghiên cứu các bức chân dung thánh hiền ta thấy:

- Dung nhan quang nhuận, cốt cách thanh tao, dáng điệu ung dung thư thái.

- Các xương đầu đôi khi nở nang khác thường, nhất là các vị đã luyện khí công, nội công.[13]

Đó cũng là những chứng nghiệm để xác thực định luật nói trên.[14]

1. Minh tắc động, động tắc biến, biến tắc hóa

Khi sự hoàn thiện đã phát lộ ra bên ngoài[15] sẽ ảnh hưởng đến dân chúng. Đó là định luật cảm ứng của trời đất.[16] Hệ Từ viết:

Hạc kêu khuất nẻo đâu đây,

Mẹ kêu con đáp cả bầy hòa minh.

Ta đây có rượu thần linh,

Ta đem ta sẻ, ta dành cho ai.

Dạy rằng quân tử trên đời,

Ngồi nhà nói phải muôn người vâng theo.

Dặm nghìn còn phải hướng chiều,

Thời gần gang tấc đâu điều lần khân.[17]

Khi đã ảnh hưởng đến dân chúng, các bậc thánh nhân sẽ cảm hóa được mọi người.

Quảng Bình Du Thị nói: «Hoàn thiện đến mức phát lộ ra bên ngoài thì trong ngoài sẽ thông suốt, cơ thể sẽ đượm màu thanh cao, trong sáng. Vì thế, phát lộ sẽ trong sáng; trong sáng rồi sẽ động chúng; cho nên sáng sẽ động. Động rồi sẽ thay đổi được phong tục, cho nên động sẽ biến. Biến rồi sẽ thay đổi được ô trọc thành thanh cao, bạo tàn thành hiền lương. Nhưng biến là đổi mà hãy còn dấu vết, còn hóa thì đổi mà không còn dấu vết cũ nữa. Cho nên chỉ có thần thánh mới có thể làm được như vậy.» [18]

Hi vọng các bạn có thể ủng hộ trong khả năng, để giúp đỡ đội ngũ biên tập và chi phí duy trì máy chủ đang ngày một tăng. Mọi đóng góp xin gửi về:
Người nhận: Hoàng Nhật Minh
Số tài khoản: 103873878411
Ngân hàng: VietinBank

TỦ SÁCH TINH HOA:

Những Nguyên Lý Quản Trị Bất Biến Mọi Thời Đại (Peter Drucker)

Cuộc Đời Phía Trước (Jiddu Krishnamurti)

Bí Quyết Trưởng Thành (Sean Covey)

Thế Giới Trong Bạn (Jiddu Krishnamurti)

Nghệ Thuật Sống Vững Vàng (Brad Stulberg)

7 Thói Quen Để Trẻ Hạnh Phúc (Sean Covey)

Ikigai - Chất Nhật Trong Từng Khoảnh Khắc (Yukari Mitsuhashi)

Sức Mạnh Niềm Tin (Claude M. Bristol)

Vô Ngã - No Ego (Cy Wakeman)