SUY NGẪM VỀ THIỆN VÀ ÁC: CHƯƠNG 22. NGHE TIẾNG KHÓC

Năm 494 trước Công nguyên, khoảng thời gian Đức Phật có liên quan tới những cuộc nổi loạn của Devadatta và Ajatasattu ở miền Bắc Ấn Độ, quân chấp chính tối cao Menenius Agrippa đã thành công trong việc đàn áp cuộc nổi dậy của nô lệ ở La Mã. Agrippa đã thuyết phục nô lệ rằng thật không hợp lý khi chân tay nổi loạn chống lại cái bụng đã từng nuôi sống mình, do vậy cũng không hợp lý khi người lao động nổi loạn chống lại Hội đồng nhà nước. Bị thuyết phục, nô lệ đã rời khỏi vị trí cố thủ của mình trên đồi Aventine và quay trở về thành phố tiếp tục phục vụ cho chủ. Cuộc tranh luận tương tự cũng đã được áp dụng để phán xét hệ thống đẳng cấp Ấn Độ, trong đó từng đẳng cấp được ví như từng bộ phận khác nhau của con người nguyên thủy vĩ đại (Purusha): “Cái miệng của ông ta trở thành người Bà La môn; hai cánh tay được tạo ra để trở thành chiến binh; các bắp đùi là Con người; và từ hai bàn chân, những người hầu được sinh ra”. Bằng việc hy sinh tư lợi hẹp hòi và hành động theo bản chất của mình, từng người đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cuộc sống lớn lao của tất cả mọi người.

Khi Shantideva sử dụng phép ẩn dụ theo thuyết hữu cơ tương tự để giải thích về việc tất cả mọi người được kết nối mật thiết với nhau, rồi đến Pascal và Eckhart, sau đó là Paul cần đến nó để xác nhận tất cả mọi thành viên trong giáo hội như là một tập hợp các bộ phận cơ thể của Chúa, họ đã quên không xét tới khả năng phán xét tính bạo ngược của nó. Câu chuyện của Agrippa cho thấy sự nhận biết đơn thuần về tính chất liên kết hữu cơ của xã hội tự bản thân nó không đủ để sản sinh ra lòng trắc ẩn đối với người khác. Người Ấn Độ cũng không tin tất cả mọi người đều là thành viên của một cơ thể duy nhất, điều này ám chỉ họ được quyền tạo ra cùng một lợi ích và tự do. Mặc dù trí óc và ngón chân là những bộ phận có liên quan đến nhau trong cùng một cơ thể, nhưng điều này không như ý nghĩa tương đương của chúng. Cơ thể vẫn có thể hoạt động nếu không có ngón chân nhưng không thể không có trí óc. Một bộ phận có thể là không cần thiết nhưng các bộ phận khác thì không.

Dưới ánh sáng của nền sinh học hiện đại, cơ thể sinh vật không chỉ là một cơ quan phức tạp tự điều tiết mà còn là một lĩnh vực gây chết người. Hàng trăm triệu tế bào vi khuẩn sống trong nước bọt của bạn và vô số vi khuẩn bị quét sạch mỗi lần bạn xỉa hay đánh răng. Khoảng một triệu vi khuẩn hoặc nhiều hơn sống trên bề mặt của từng mét vuông da thịt, chỉ có một con bị chết khi bạn tắm bằng nước nóng có xà bông. Hệ thống miễn dịch được thiết lập để gài bẫy và trục xuất vi sinh vật trước khi chúng tìm được đường vào cơ thể, cũng như nhận dạng và phá hủy những vi sinh vật nào có khả năng thâm nhập vào hàng rào bảo vệ đầu tiên. Khi thức ăn được nghiền nát và được tiêu hóa, vách và thành ruột trở thành nơi nảy sinh sự chết chóc. Sự tồn tại thực sự của bạn đòi hỏi phải có sự phá hủy liên tục và có hệ thống của hàng triệu sinh vật sống.

Để hiểu được chiều hướng của một điều gì đó, chúng ta không nên cho mình quyền quyết định sau đó sẽ hành động như thế nào. Như Shantideva và những người khác đã gợi ý, cho dù chúng ta có mối liên hệ sâu sắc trong mạng lưới phức tạp của cuộc sống thì nhu cầu này vẫn không có nghĩa là chúng ta phải yêu thương lẫn nhau và đối xử với người khác bằng sự tha thứ và tôn trọng. Chúng ta giải thích và áp dụng phép ẩn dụ này như thế nào là tùy thuộc vào thế giới quan, giá trị và những nguyên tắc mà chúng ta tôn trọng và tìm cách duy trì. Nhận thức sâu sắc về tính liên kết của cuộc sống sẽ củng cố những cảm giác của một tình yêu thương bao la và tôn trọng nếu chúng ta đã cam kết với những nguyên tắc về sự tự do, công bằng, trắc ẩn và không bạo động.

Hình ảnh cuộc sống như một cơ cấu đơn giản mà trong đó tất cả chúng ta được nối kết trong một nền tảng không đầy đủ về tính luân lý và đạo đức. Đáp trả nỗi đau khổ của người khác như là nỗi đau khổ của riêng mình đòi hỏi phải hiểu người khác là một bộ phận trong cái toàn thể rộng lớn đã kết nối chúng ta. Tôi cần phải nghe lời kêu gọi của người khác là đừng làm tổn thương họ, như thể tôi nghe trong đó có tiếng vọng lời kêu gọi của tôi là đừng làm tổn thương tôi. Bất kể tôi có thể xác định người ấy là bạn, là kẻ thù hay là người xa lạ thì tôi vẫn phải xóa bỏ hình ảnh bị hạn chế này để đối đầu với người khác như một tạo vật ngẫu nhiên, mong manh, chỉ yên lặng khóc thầm van nài đừng bị tổn thương. Điều này đòi hỏi việc bỏ qua những quan niệm đã được nhận thức trước của người khác và tinh lọc năng lực để lắng nghe.

Sự nhận thức mang tính suy ngẫm giống việc nghe nhiều hơn là nhìn thấy. Khi chủ tâm nhìn vào một vật thể hữu hình, chúng ta có khuynh hướng nhắm tia sáng thu hẹp của sự chú ý vào một điều gì đó bên ngoài bản thân. Nhưng khi quan tâm lắng nghe, chúng ta mở rộng nhận thức ra mọi hướng để tiếp nhận những âm thanh rót vào. Ngay khi phát triển năng lực suy ngẫm để phân biệt từng âm thanh tinh tế và tính hài hòa trong sự đối âm này, người ta đã có thể nâng cao năng lực đồng cảm để phát hiện từng sắc thái tinh tế hơn trong lời khẩn cầu của người khác. Khi giọng nói huyên thuyên chói tai của sự tự coi mình là trung tâm giảm dần đi, người ta khôi phục lại sự tĩnh lặng trong đó có thể nghe rõ ràng hơn tiếng khóc than của thế giới.

SÁCH HAY MỖI NGÀY:

Thay Đổi Hay Là Chết

Dẫn Dắt Bản Thân Đội Nhóm Và Tổ Chức Vươn Xa

Hạt Giống Tâm Hồn - Tuyển Tập Những Câu Chuyện Hay Nhất

Trời Sinh Vụng Về, Hãy Bù Đắp Bằng Sự Kiên Trì

Lãnh Đạo Giỏi Hỏi Câu Hỏi Hay

Rich Habits - Thói Quen Thành Công Của Những Triệu Phú Tự Thân

Cơ Thể 4 Giờ - Bí Quyết Cân Đối Khỏe Mạnh Và Đời Sống Tình Dục Thăng Hoa

Sức Mạnh Của Sự Tử Tế

Bố Con Cá Gai

Trong kinh Surangama của Trung Quốc, Gotama đã hỏi anh em đồng đạo về cách nhận thức hiệu quả nhất. Avalokiteshvara, vị bồ tát hiện thân cho lòng trắc ẩn của Đức Phật, trả lời rằng việc áp dụng “bộ phận nghe để làm yên tĩnh tâm trí” là phương pháp tốt nhất. Ở Trung Quốc, nhân vật nam của Avalokiteshvara được biến thành Quan Âm bồ tát, tên của Người có nghĩa là “Người quan sát mọi âm thanh”. Đức Quan Âm thể hiện tình thương của một bà mẹ, đó là lời đáp trả tiếng kêu đừng làm tổn thương người khác. Phong thái ung dung thanh nhã của Người đã gợi ra cách dựa vào việc lắng nghe để suy ngẫm và nuôi dưỡng lòng bác ái nhiệt thành để đáp trả lời kêu gọi của người khác.

Đáp trả lời kêu gọi của người khác theo cách này là nguồn gốc của sự không bạo động. Sự không bạo động không giống tính thụ động khi đứng trước đối phương. Khi đối đầu với cơn tức giận của một người nào đó, hành động khôn ngoan nhất có lẽ là không nói và không làm gì cả. Nên giữ vững lập trường, nói năng kiên quyết, thậm chí còn phản kháng lại sự gây hấn về mặt thể chất. Điều này tùy thuộc vào cách người ta đánh giá mức độ thiệt hại mà kẻ gây hấn có thể gây ra. Về nguyên tắc đạo lý, sự không bạo động là một lời cam kết dứt khoát để đáp trả lời kêu gọi của người khác đừng làm tổn thương họ. Về mặt thực hành đạo lý, việc đòi hỏi đưa ra ngay những quyết định cùng lúc dựa vào sự hiểu biết không đầy đủ, thật là liều lĩnh khi nói hoặc làm một điều gì đó mà không thể đoán trước và không lường trước hậu quả.

Người ta muốn sống trong những cộng đồng, những xã hội danh giá và bảo vệ tính bất khả xâm phạm của khoảng không gian mà từng người dành cho riêng mình. Khoảng không gian này được tôn trọng không phải vì nó bao bọc quanh một linh hồn cố định, mà còn vì nó là sự rộng mở không bị trở ngại, có thể trở thành hướng đi của một người vị tha. Vì đây là khoảng không gian người ta có được bằng việc tập trung sự chú ý vào dòng cảm nhận, do vậy nó làm xói mòn nhận thức tội lỗi mà một tế bào của “tôi” phải chịu đựng ở một nơi nào đó tại cốt lõi của nó. Vì tình trạng trống rỗng này là con đường nên xâm nhập vào cuộc sống của người khác bằng cách vi phạm khoảng không gian này cũng giống như việc khóa chặt con đường của họ.

Điều duy nhất buộc một cá nhân hay một xã hội phải khóa chặt con đường của một người là nếu con đường đó bị xâm phạm, hay bị đe dọa xâm phạm thì sẽ gây thiệt hại đến người đó cũng như thiệt hại cho những người khác. Trong khi Đức Phật coi sự tự do của cõi Niết bàn là “nền tảng” và “mục tiêu” của cuộc sống, thì cảm nhận về sự tự do đã làm tăng cao sự nhận thức về lời kêu gọi của người khác đừng làm tổn thương họ. Cả cuộc đời, Gotama thiết lập nên một cộng đồng, cam kết với nguyên tắc của sự tự do không bạo lực nhằm phục vụ cho một mô hình xã hội tự do và không bạo lực. Kể từ đó, mỗi thế hệ phải đối mặt với thử thách gấp đôi của việc duy trì một cộng đồng trong khi làm thay đổi một xã hội rộng lớn dưới ánh sáng những giá trị của nó.

Tuy nhiên, trong khoảng thời gian gần đây đã xảy ra những biến đổi có ảnh hưởng sâu rộng nhất đến xã hội loài người, không chỉ từ Phật giáo phương Đông mà còn từ những chuyển dịch chính trị xã hội của Thiên Chúa giáo phương Tây, đã thúc đẩy mạnh mẽ nền độc lập của Hiệp chủng quốc Hoa Kỳ vào năm 1783 và cuộc Cách mạng Pháp năm 1789.

Mỗi người được tự do sống theo cách họ muốn miễn sao không xâm phạm quyền tự do của người khác. Trừ khi những hành động của người này làm tổn thương người khác, thì không người nào có quyền ngăn cấm anh ta không tuân theo tiến trình này. Khái niệm về quyền tự do và các quyền lợi cá nhân đã thâm nhập quá mức vào các nền dân chủ tự do hiện đại, nó xuất hiện trước chúng ta chỉ nhiều hơn một chút so với cảm nhận thông thường. Dường như nó quá hiển nhiên nên chúng ta chỉ có thể ý thức về nó khi nó bị đe dọa.

Ngược lại, các dạng thức truyền thống nhất của Phật giáo lại mang dấu ấn của các xã hội quân chủ và quý tộc, loại xã hội đã bị lật đổ hoàn toàn bởi các cuộc Cách mạng ở Mỹ và Pháp. Sự thay đổi của xã hội Ấn Độ để trở thành chế độ nhân tài không có đẳng cấp của những nhân vật tự sáng tạo và tự vượt trội do Đức Phật hình dung ra đã không thể trở thành hiện thực. Hệ thống đẳng cấp và sức mạnh quyền lực của các vì vua đã thắng thế, Phật giáo đã tàn lụi, buộc những người theo đạo Phật trước đây chuyển sang đạo Hồi như một cách để duy trì tình trạng đẳng cấp tự do của họ. Những nơi khác ở châu Á, Phật giáo có khuynh hướng liên minh với những nhà quý tộc quyền thế đỡ đầu, do vậy đã hạn chế khả năng của mình trong việc thay đổi tận gốc xã hội ngay từ đầu. Sự xa rời của các thể chế quân chủ, tính hiếu chiến được kế thừa từ những nền chính trị xưa cũ, và xu hướng ngày càng hướng về sự tự xem xét nội tâm, tất cả góp phần làm cho sự ưa thích Phật giáo bị biến đổi một chút về mặt nguyên trạng thay vì tìm cách lật đổ nó.

Những nền tự do dân chủ của thời hiện đại cố tình không nhận ra những khía cạnh nào đó về loại xã hội mà Đức Phật hình dung ra. Là con của một nhà lãnh tụ lão thành trong đất nước Shakya, Gotama đồng tình với sự tiếp cận dân chủ, mang tính cố vấn chính phủ, vốn được coi là điển hình tốt nhất vào thời của Ngài tại Vajjian và đã dùng nó như một mô hình kiểu mẫu tổ chức tầng lớp quân chủ. Cấu trúc của cộng đồng đã phản ánh tính chất cộng hòa hơn là các giá trị quân chủ.

Tương tự, bằng việc chống lại ý niệm về chế độ đẳng cấp, Đức Phật đã từ bỏ ý tưởng cho rằng nhân dạng hay số phận của một người là do tự nhiên xác định. Ngài nói:

Không có người nào sinh ra là người Bà La môn cả. Người Bà La môn là người Bà La môn vì những gì mà người đó đã làm… Người nông dân là người nông dân vì những gì ông ta đã làm, người thợ thủ công là thợ thủ công vì những gì ông ta đã làm. Thương gia, người hầu, kẻ cắp, người lính, thầy tu hay một ông vua: mỗi người trong bọn họ đều là chính người đó vì những gì mà người đó đã làm.

Sự biểu hiện khái niệm bản chất đòi hỏi mỗi người phải tiếp tục theo đuổi cách sống mà người đó đã chọn. Do vậy bản chất không phải là không hiện hữu, cũng không phải là bất diệt, mà là được tạo ra bằng hành động của con người. Một xã hội trong đó con người xác định rõ vai trò của riêng mình trong khi tôn trọng lợi ích của người khác và ngược lại, đó chính là một xã hội mở và vị tha.

Mặc dù có khuynh hướng cộng hòa nhưng Gotama đã không từ bỏ ý tưởng về sự cao quý. Ngài khẳng định nó là một phẩm cách hiện hữu của một người đang tạo ra con đường đến hành vi nhận thức. Ngài kêu gọi bốn chân lý của “hành động cao cả”: hiểu được nỗi đau khổ, bỏ qua lòng khao khát, bắt đầu đi theo hướng đi và có ý niệm lờ mờ về cõi Niết bàn để nâng cao phẩm cách của một người. Đức Phật thấy rằng ngay cả một kẻ sát nhân như Angulimala cũng có những khái niệm mơ hồ về phẩm cách, cũng như năng lực để vượt lên những hạn chế của mình và tự do thoát khỏi vòng kìm kẹp của Mara. Điều này trở nên rõ ràng hơn khi những tín đồ Phật giáo thực hiện những lời gợi ý theo quan niệm của Gotama, tất cả mọi sinh vật có khả năng nhận thức đều có một phẩm cách không thể xâm phạm đến của bản chất bồ tát.

Việc tạo ra một thế giới không bạo lực đặt nền tảng trên sự tôn trọng tự do và quyền bất khả xâm phạm của người khác. Lời kêu gọi uất nghẹn, mong muốn được tự do tiếp tục đi theo con đường, không bị vướng mắc bởi những trở ngại bị áp đặt từ lực lượng của Mara: chính phủ, tôn giáo, các thế lực siêu việt và áp lực thị trường. Giờ đây bọn ma quỷ đang cười vui đắc chí khi thấy những nguyên tắc và các thế lực đó đang dự trữ vũ khí phá hủy hàng loạt, làm ô nhiễm trái đất bằng các ngành công nghiệp đang lên cơn sốt, tạo ra những cơn bão lũ nhằm khơi dậy những ham muốn không thể thỏa mãn, đối xử với người và vật như hàng hóa và hành động theo chức năng thị trường. Khi các quốc gia có chủ quyền đối xử càng ngày càng giống vua chúa, tổng thống cùng những nhà độc tài tiêu biểu và bị châm biếm, họ phải thừa nhận những đặc điểm quái ác của các tế bào không được kết nối thành bản chất, nhắm mắt làm ngơ trước những nhược điểm và bị mê đắm bởi hình tượng của riêng mình.

Ngày nay ma quỷ hiện thân như sự bạo động có tổ chức nhằm thâm nhập và tuyệt giao với thế giới có sự tương tác lẫn nhau. Biến các bộ phận của mạng lưới toàn cầu thành ma quỷ, trong khi ca ngợi người khác là tốt, chính là đã ngừng chống lại sự thôi thúc đối ngẫu của Mara nhằm phân tách mọi thứ. Thay vì nhận biết cái tốt và cái xấu, Thần thánh và quỷ Satan, Đức Phật và quỷ vương Mara là không thể tách rời nhau, chúng ta lại phân chia thành hai thế lực chống đối quan trọng. Bỏ qua những bài học đẫm máu lặp đi lặp lại trong lịch sử, chúng ta nhất quyết phá hủy những gì được xem là tội lỗi với niềm hy vọng là một ngày nào đó, chỉ có cái tốt (thí dụ như bản thân chúng ta và bất cứ giá trị nào mà chúng ta nên gìn giữ) sẽ bộc lộ ra. Giờ đây có rất nhiều thứ đang đe dọa so với trước đây. Trái đất ngày càng trở nên nhỏ bé và năng lực của chúng ta trước sự phá hủy quá to lớn nên không thể duy trì vĩnh viễn loại xung đột này.

Hi vọng các bạn có thể ủng hộ trong khả năng, để giúp đỡ đội ngũ biên tập và chi phí duy trì máy chủ đang ngày một tăng. Mọi đóng góp xin gửi về:
Người nhận: Hoàng Nhật Minh
Số tài khoản: 103873878411
Ngân hàng: VietinBank